ARCHITEKTURA
CZŁOWIEK
ŚRODOWISKO
Jak widzimy powyżej, już w samym sformułowaniu
tematu X Ogólnopolskiego Przeglądu Twórczości Fotograficznej Spółdzielczości
Mieszkaniowej, człowiek znalazł się między młotem a kowadłem. Wbrew
alfabetycznemu porządkowi wyrazów „człowiek” ze swoimi problemami dominował na
pokonkursowej wystawie, zarówno wśród prac na ten zadany temat, jak i wśród zdjęć o tematyce
dowolnej.
Żyjemy i rozwijamy się w nieustannym kontakcie ze
swoim otoczeniem. Tworzymy je i jesteśmy przez nie tworzeni. „Architektura
jest sztuką kształtowania przestrzeni, wyrażającą się w projektowaniu,
wznoszeniu i artystycznym kształtowaniu wszelkiego rodzaju budowli”.
Budowli mających służyć człowiekowi, mających zaspokajać jego różnorodne
potrzeby psychiczne, nie tylko chronić od deszczu czy mrozu.
Czy otaczające nas bloki można nazwać architekturą
rozumianą zgodnie z przytoczoną definicją ze „Słownika języka polskiego”? To,
co nas otacza wydaje się być opakowaniem zastępczym, „stanem wiecznie
przejściowym’’, jak brzmi tytuł pracy Dariusza Kuli, laureata II nagrody. Ale
skąd i dokąd jest to przejście?
Wspomnianą nagrodę Dariusz otrzymał również za zestaw pod tytułem „Bieszczadzki
klejnot’’ – kilka zdjęć z odwiedzin w drewnianej cerkwi, z których pierwsze i ostatnie
obrazują bramy.
Ten sam autor dostał także II nagrodę w dziale zdjęć o tematyce
dowolnej i dyplom ZPAF za pracę zatytułowaną „Panta rhei’’. Na podzielonym na
trzy części zdjęciu idących ludzi, tylko fragment środkowy został prawidłowo
naświetlony - boczne są niedoświetlone. Tak spreparowanych zdjęć jest kilka i
miały być eksponowane jedno po drugim. Ale warunki techniczne wystawy nie
pozwoliły na to (?) i o efekcie falowania, przepływania normalnie naświetlonego
kadru, naszego spojrzenia, ludzi, rzeczywistości dowiedziałem się od autora.
Wprawdzie pojedyncze zdjęcia też mają swoją wymowę, ale powstaje nowa jakość -
nie tylko formalna - gdy są w zestawie i to ułożonym dokładnie według wskazówek
twórcy. (Podobne problemy mają nasi architekci, którym różne uwarunkowania
uniemożliwiają pełną realizację ich twórczości).
Wszystkie prace nagrodzone i większość wiszących na
wystawie to zestawy, cykle. Czy stało się to za sprawą maniery autorów czy
jurorów – trudno rozstrzygnąć. Większość tych zestawów, to kręcenie się wokół
tego samego; poszczególne zdjęcia powtarzają podobne treści. Może jest to
konieczne, aby na taką treść zwrócić uwagę, zatrzymać przy niej oglądającego?
Podobny efekt można by uzyskać pokazując kilka identycznych fotografii obok
siebie. Jest to znany chwyt, stosowany przez rozlepiających plakaty. Nawet
nieciekawe prace zwracają na siebie uwagę wśród innych, gdy są w rytmie
naklejone obok siebie. Czasem kilka zdjęć z zestawu może służyć jako tło,
rozgrzewka do jednego ważnego i dobrego.
Były też zestawy zdjęć, z których każde mogło śmiało
funkcjonować jako pojedyncza praca i to bardzo dobra. Tu myślę o fotografiach z
zestawu „Przedmieście’’ Zbigniewa J. Podsiadły – laureata I nagrody.
Zdjęcia
wykonane obiektywem szerokokątnym dają wrażenie znacznej deformacji stosunków
przestrzennych rzeczywistości. Zaburzenia postrzegania przestrzeni są
charakterystyczne dla niektórych patologicznych stanów psychicznych. Z
większości prac o naszych miastach emanuje przygnębiająca atmosfera nieludzkiej
perspektywy. Człowiek od urodzenia jest zmuszony żyć wśród betonu, asfaltu,
poruszać się wytyczonymi ścieżkami, nie deptać trawników ... Nawet wychodząc na
dach nie może dostrzec świata przestrzeni, wolności. „Żyj”! – tytuł zdjęć
najmłodszego laureata, siedemnastoletniego Pawła Kleina, jest jak przykry
nakaz, wyrok. Paweł otrzymał III nagrodę w wydzielonej grupie twórców w wieku
do lat 20.
Pierwszą nagrodę w tej grupie dostała Lilia Somerska
za zestawy „Lekcja’’ i „Makijaż’’. Środowisko szkolne był również fotografowane
przez Piotra Zajęczkowskiego i Wiesława Stanisławskiego – laureatów III nagród.
Lekcje wydają się przeważnie nudną koniecznością, a dopiero przerwy dają trochę
swobody, możliwość wyżycia się.
W pełni autentyczny, indywidualny świat człowieka
możemy zobaczyć dopiero w kształtowanym przez niego wnętrzu. Takie różnorodne,
osobiste światy spotykamy udając się z wizytą za pośrednictwem fotografii do
przyjaciół Alojzego Ziółkowskiego. Najwięcej autentyzmu, zrośnięcia się
człowieka z jego otoczeniem, własnym domem będącym jednocześnie miejscem pracy,
zobaczyliśmy w zestawie Kazimierza Olchawy – laureata I nagrody w kategorii
instruktorów. Wiejski, stary „Zegarmistrz’’ żyje w samotnym, drewnianym domu –
myślę, że w dużym komforcie psychicznym mimo temperatury bliskiej zera i towarzystwa szczurów. Tacy ludzie i
miejsca przemijają. Gdy umrze człowiek, jego osobowość trwa jeszcze w
otoczeniu, które stworzył – w którym żył i pracował.
Janusz Moniatowicz pokazał – poza konkursem –
opuszczone laboratorium Sudka, znanego nie żyjącego już samotnika, fotografa
artysty. Podczas robienia tych zdjęć zawalił się dach pracowni niszcząc resztki
pamiątek, jakie pozostały po tym człowieku.
„W ciszy szklanych labiryntów’’,
taki tytuł nosi wystawa J. Moniatowicza – absolwenta wyższej szkoły
fotograficznej w Pradze, FAMU.
„Siadamy naprzeciw siebie’’ – tak zaczęli opowiadać
o sposobie tworzenia swoich prac laureaci Grand Prix Przeglądu – tandem Artur
Baliński – fotograf i Zbigniew Podurgiel – plastyk. Jeden wyciąga swoje rysunki,
a drugi poszukuje w negatywach czegoś, co by się z nimi komponowało – powstają
„ Wariacje erotyczne’’. Sfotografowanemu saksofiście można dorysować wychodzący
z instrumentu jazzowy dymek. Można też zmontować fotograficzny pejzaż z
komputerowym wydrukiem i literkami lub
dziewczynę z miękkim, ładnym ciałem wywołać gąbką z fragmentu papieru a
część nie wywołaną zapełnić geometrycznymi formami – tak powstały prace z cyklu
„Przedmieście aniołów’’. Dużo zabawy, fantazji – optymistyczny akcent wystawy.
Czy takie „odlotowe’’ prace mogą powstawać tylko w
oderwaniu od realnej rzeczywistości zza okna? Czy radość, zabawa muszą być
płytkie? Czy głębokie zetknięcie się ze światem realnym musi być poważne,
przygnębiające? Czy smętna refleksja
nad światem buduje w nas coś pozytywnego?
Przewodniczący jury – Jerzy Leszczyński powiedział:
„Obecność fotografii w życiu kulturalnym
środowisk spółdzielczych ma długoletnią tradycję! Początkowo rozumiana jako
zabawa czy miłe hobby z czasem stała się znaczącym dokumentem czasu trudnych
lat naszego rozwoju. Ta dwoistość prezentowanych fotografii towarzyszy stale
wszystkim przeglądom twórczości fotograficznej. W tym roku X Jubileuszowy
Przegląd Twórczości Fotograficznej Spółdzielczości Mieszkaniowej prezentuje
więc szeroki zakres zainteresowań z przewagą ambitnych i odkrywczych
propozycji. Autorzy pamiętając o poprzednich doświadczeniach tym razem
osiągnęli wyniki mogące śmiało konkurować z niejedną ogólnopolską wystawą
fotografii! Uderza dojrzałość nowoczesnych rozwiązań zarówno tematycznych, jak
i formalnych. Pozornie takie same osiedla, mieszkania czy problemy stały się
dla części fotografujących okazją do pokazania własnej indywidualności.
Bogactwo życia mimo jego dokuczliwych często przejawów pozwala zwrócić uwagę na
te wartości, które proponują nam ludzki wymiar radości i trosk mieszkańców
osiedli. Fotografia pojawia się jako zapis dokumentalny naszego czasu „tu i
teraz’’, ale również jako gra wyobraźni przyszłego artysty fotografa
stawiającego „ pierwsze kroki’’ w osiedlowym klubie. Powszechność fotografii
oraz jej dostępność pozwalają entuzjastom na pełny udział w życiu kulturalnym
osiedla czy miasta. Opieka ze strony Centralnego Związku Budownictwa
Mieszkaniowego oraz miejscowych Zarządów Spółdzielni owocuje od lat dobrymi
wynikami Przeglądów Twórczości Fotograficznej. Bardzo często jest tak, iż
Fotograficzny Klub Spółdzielczy stanowi wzór dla innych ośrodków życia
kulturalnego. Trzeba bronić tego stanu sprawdzonego w przeszłości, gdyż
gwarantuje to poszerzenie rozumienia spółdzielczości w naszym życiu. Fotografia spółdzielcza to też troska o lepsze
jutro! Wiele spraw nabiera znaczącego wymiaru po ich fotograficznym
przedstawieniu! ZPAF patronując wielu spółdzielczym inicjatywą kulturalnym ma
przekonanie, iż tą drogą tworzy się nowe wartości Polski Fotografii.
Dotychczasowa praca takich ośrodków jak Oleśnica, Sosnowiec, Bolesławiec czy
Gdańsk jest tego przykładem! Niech trwała obecność fotografii w życiu
artystycznym Spółdzielczości Mieszkaniowej świadczy o jakości naszej kultury!’’